NARGİLENİN TARİHÇESİ
MAŞA-MEŞE-AYŞE-KÖŞE-ŞİŞE
İnsanlık milattan önce tanıdı tütünü. İbadet için yakılan tütün yapraklarının verdiği keyfi fark eden insanlar, o günden beri onu yaşamlarında vazgeçilmezlerden biri olarak kabul etti. Kullanım amacına göre, çeşitli uygarlıklarda değişim gösterdi. Kimi zaman ağızda çiğnendi, puro, sigara, pipo olup içildi, kolonyası bile yapıldı. Ancak bu güne kadar tütünün en çok yakışıp bütünleşerek içildiği tek şey nargile oldu. Bugünkü haline gelene kadar bir çok aşamalardan geçti nargile. Hintliler, hindistancevizinin dışındaki kurumuş tütün kıvamındaki tabakayı yakarak cevizin içine soktukları kamışla başlattılar nargile keyfinin öncülüğünü. Bu yüzden doğu kültüründe nargilenin adı; Farsça hindistancevizi anlamına gelen “nargil” kelimesinden gelmektedir. Hintlerin hindistanceviziyle öncülük ettiği nargile, zamanla yerini kabağa, gün geçtikçe de porselen ve bronz gövdelerine bıraktı. Günümüzde ise çini, gümüş ve cam gövdeli olarak kullanılıyor.
Önce İranlılar, daha sonra da Araplar arasında yaygınlaşan nargile, Araplarca “şişa”, İranlılarca ise “kalyan” olarak adlandırıldı. Bizde ise 16.yüzyılda Amerika’dan gelen tütünün tanınması ile Osmanlı döneminde başladı nargile keyfi. Eskiden sadece tömbeki tütünle içilen nargile, daha sonra Mısır’da içilen aromalı çeşitleri ile ülkemizde çok beğenildi ve yaygınlaştı. Kanuni Sultan Süleyman’ın yaptırdığı Süleyman Camii’nin inşaatı sırasında Mimar Sinan’ın caminin tam ortasında nargile içtiğini duyan Kanuni kendisine kızmış, fakat bunun sebebini öğrenince büyük ustayı bir kez daha takdir etmiş. Çünkü, cami ibadete açıldıktan sonra oluşacak insan nefesi ile birleşen yanan yağ kandillerinin isi süslemelerin üzerine kir tabakası birikimine neden olabilecekti. Bu nedenle sirkülasyonu sağlamak amacıyla ana giriş kapısı üzerine hava tahliye aralığı yapmış. Ayrıca nargilenin fokurtusu ile de caminin akustiğini kontrol edebiliyordu. Nargile sadece doğuların kültürü olarak kalmamış, Avrupa’da da eskiden beri kullanılmaktadır. Hatta Fransa’da George Sand, kendisi içmekle birlikte Balzac’ı da nargile tiryakisi yapmıştır. “Bir sohbet medeniyeti” yada “Zamansızların Keyfi” diye anılan nargile temel olarak dört bölümden oluşuyor. Ağızlık(sipsi), lüle(tütünün ve ateşin koyulduğu kısım), marpuç( boru) ve gövde (içine su yada süt konulan bölüm). Nargilenin bölümlerinden her biri eskiden zanaatkarlar tarafından yapılmaktaydı. Bu zanaatkarlar yaptıkları yerler de farklıydı. Marpuçlar semti halen bu isimle anılmaktadır. Lüle genellikle Tophane’de, gövde ise Beykoz’da gümüş yada kristalden üretilirmiş. Ağızlık ise eski dönemlerden mikrop tutmadığı inancı ile kehribardan oyuluyormuş.
Eskiler “Nargile içmek bir sanattır” nitelendirmesinin yanında nargileyi maşa-meşe-ayşe-köşe-şişe beşlisiyle birlikte anarlardı. Bu beş kelime nargileyi tanımlayan mizahi unsurlardı. Maşa: Tütünün koyulduğu lülenin üzerine konan közleri değiştirmek için kullanılır. Meşe: Mangal kömürü anlamında kullanılır. Bilindiği gibi bu tip kömürlerin en iyisi genç meşe ağaçlarından yapılanıdır. Ayşe: Nargile içen kişiye hizmet ister. Ona hizmet etmesi gereken bir insana ihtiyaç vardır. Ateş değiştiren kişiye her seferinde para veya küçük bir hediye verilirdi. Hizmet eden kişinin önlüğünde bulunan cebine konur, elden verilmezdi. Köşe: Nargile mümkün olduğu kadar gözlenen uzak yerde içilmelidir. Kenarlar ve köşeler tercih edilmelidir. Eskiler öyle uluorta nargile içmeyi adab-ı muaşeret kurallarına aykırı sayarlardı. Şişe: En alttaki süslemeli, su dolu cam kavanoz.
Bu beşlinin dışında çok önemli bir kural da nargile ateşinden sigara yakmanın küfür etmek kadar terbiyesizlik sayılmasıdır. Nargileyi hazırlamak da ayrı bir deneyim gerektirir. Bunlar özetle; suyunun her kullanımdan sonra yıkanıp temizlenmesi, ağızlığın(sipsi) hijyenik paketler içinde olması, marpuçların periyodik aralıklarla temizlenmesi ve kullanılan tütünlerin kapalı kutularda muhafaza edilmesidir. Ayrıca, aromalı tütün kullanılan nargilelerin sadece o aromalı nargile takımlarında kullanılması önemlidir. Örneğin bir elma takımıyla capuccino aromalı tütün içilemez. Nargilenin yaralarını insanlar şöyle hicvetmişlerdir.
-Nargile içene şeytan bulaşmaz. Nargile içenin acelesi olmayacağı için şeytan da tez canlılığını onun üstünde kullanmaz.
- Nargile içenin evine hırsız girmez. Sürekli öksüreceğinden hırsız tarafından uyanık sanılır.
- Nargile içen zengin olur. Çünkü masrafsızdır.
- Nargile içeni köpek ısırmaz. Çünkü tütün kokar.
- Nargile içen doktora ihtiyaç duymaz. Çünkü çok yaşamaz.
Her ne kadar “bir nargile 50 sigaraya eşdeğerdir” gerçeği varsa da, nargileyi sigaradan ayıran yanları, yani sigaraya kıyasla olumlu yönleri de vardır. Tütün suyun içinden geçerek geldiği için, katran ve zehrin bazılarından arınmaktadır. Ayrıca uzun bir hortum ( marpuç) içinden geçerek gelen duman, zararlı maddelerin bir kısmını da burada bırakmaktadır. İçerken, derinden ve uzun çekmek gerektiği için ciğerlere bir nevi egzersiz yaptırmakta tezini savunanlar az değil. Ancak sigara gibi kolayca elde edilip, zahmetsiz içilmediği için belli zamanlarda ancak kullanılmaktadır. Yürürken nargile içemeyiz. Bu yüzden de diğerleriyle kıyaslanarak nargileye kötünün iyisidir diyebiliriz. Şimdilerde tütün yasağından dolayı şeker kamışından elden edilen bitkisel nargile revaçta. En iyisi hiç içmemek ama illa ki tütünden vazgeçemiyorsanız, “sigarayı bırak nargileye bak” diyoruz.
Hüseyin AKARÇEŞME
İstanbul Ticaret Odası Meclis Üyesi
88 No’lu Doğal ve İşlenmiş Katı Yakıt Meslek Komitesi
İTO Eğitim ve Sosyal Hizmetler Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
T.Geleneksel Spor Dalları Federasyonu Yön.Kur.Üyesi
Gezginler Kulübü Üyesi
0532 212 40 80
